Sầm

Sầm có tên đồng nghĩa: Memecylon umbellatum Burm. f.

Tên khác: Sầm núi, sầm ngọt, cóoc mộc.

Tên nước ngoài: Iron - wood tree (Anh).

Họ: Mua (Melastomataceae).

Mô tả

Cây nhỏ, phân nhánh nhiều. Cành hình trụ, nhẵn, vỏ màu nâu sẫm hoặc nâu đỏ, có rãnh dọc, hơi thắt lại ở những mấu. Lá mọc đối, hình bầu dục, dài 3,5 - 11 cm, rộng 1,5 - 6 cm, gốc gần tròn, đầu nhọn hoặc hơi tù, mặt trên sẫm bóng, chỉ gân giữa rõ; cuống lá ngắn.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá thành xim dạng tán, có cuống hình trụ hoặc hơi 3 cạnh; hoa nhiều màu trắng hồng, xanh lam hoặc tím; đài hình mũ rộng có 4 răng không phân biệt rõ; tràng 4 cánh hơi dài hơn đài; nhị 8.

Quả hình cầu, đường kính : 7 - 8 mm, có đài tổn tại, hơi thắt lại ở đầu. Mùa hoa quả : tháng 7 -1.

Phân bố, sinh thái

Chi Memecylon L. gồm các loài thường là cây bụi hoặc gỗ nhỏ, phân bố rải rác ở các vùng nhiệt đới, tập trung nhiều nhất ở khu vực Ấn Độ - Malaysia. Ấn Độ có trên 30 loài; Việt Nam 15 loài, nhất là ở các tỉnh phía nam và ngoài hải đảo. Cây sầm chỉ thấy ở vùng nhiệt đới Nam Á và Đông Nam Á.

Ở Việt Nam, cây thường gặp ở các tỉnh ven biển và trung du. Cây ưa sáng và có thể hơi chịu hạn, mọc rải rác ở các đồi cây bụi hoặc lẫn trong các lùm bụi dọc bờ kênh, bờ ao, quanh làng ở vùng ven biển và hải đảo. Cây ra hoa quả nhiều hàng năm. Quả chín, thường được một số loài chim ăn và nhờ chúng mà hạt giống phát tán đi khắp nơi. Hạt cũng có thể phát tán nhờ dòng nước. Cây tái sinh tự nhiên chủ yếu bằng hạt.

Sầm còn là cây chịu được sự chặt phá nhiều lần; phan còn lại có khả năng mọc lên nhiều chồi mới. 

Bộ phận dùng

Vỏ thân, lá, thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc phơi khô.

Tính vị, công năng

Lá sầm có vị chát, đắng, có tác dụng tiêu độc.

Công dụng

Theo kinh nghiệm nhân dân, vỏ thân cây sầm được dùng làm thuốc chữa sốt, sốt rét. Ngày dùng 6 - 12g vỏ khô sắc uống. Lá sầm phơi khô, băm nhỏ, hãm với nước sôi với tỷ lệ 1/20; khi nước còn ấm, dùng rửa mắt chữa đau mắt đỏ, ngày làm hai lần. Để chữa rắn cắn, dùng lá sầm tươi rửa sạch, giã nát, thêm nước, gạn uống, bã đắp vào chồ rắn cắn.

Lá cây sầm có tác đụng làm săn. Ở Ấn Độ, quả sầm được coi là thuốc làm săn và có thể ăn được. Lá có tác dụng làm mát và làm săn, trị khí hư và lậu. Một thuốc xức chế từ quả được dùng rửa mắt trị đau mắt. Lá và vỏ cây trị vết thâm tím. vỏ cây dưới dạng nước sắc, uống trị rối loạn kinh nguyệt. Ở Campuchia, lá non giã đắp chữa trị; lá, hoa và quả dùng ngoài trị bệnh nấm.