Chuối hoa

Canna indien L

Tên đồng nghĩa: Canna orient alis

                             Roscoe c. païens Roscoe

Tên khác:  Hoa dong

Tên nước ngoài:  Indian bread - shot (Anh); safran marron, basilier (Pháp).

Họ:  Dong riềng (Cannaceae).

Mô tả

Cây nhỏ, cao 1 - l,5m. Thân nhẵn, bóng, màu lục. Lá mọc so le, không cuống hoặc cuống rất ngắn, hình bầu dục thuôn, dài 40 - 50 cm, rộng 20 - 25 cm, gốc thuôn hoặc không đều, đầu nhọn, mép nguyên lượn sóng, hai mặt nhẵn, màu lục.

Cụm hoa mọc ở ngọn thân thành chùm đơn, lá bắc dài 1,5 cm, mang hai hoa màu đỏ có cuống ngắn; lá đài 3 rất ngắn; cánh hoa 3. hình mác nhọn, dính liền thành ống ngẳn ở gốc; nhị lép ngoài 3, nhị lép trong 2, cánh hoa và nhị lép màu đỏ tía; bầu hạ 3 ô.

Quả nang, có nhiều gai mềm, hạt hình cầu, rất rắn, màu đen.

Mùa hoa quả: tháng 3-6.

Phân bố, sinh thái

Chi Canna L. có khoảng vài chục loài, phần lớn có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới Châu Mỹ. Ở Việt Nam chi này có năm loài, trừ loài dong riềng là cây trồng lấy củ ăn, các loài khác là cây trồng làm cảnh.

Chuối hoa trồng ở Việt Nam hiện nay cũng là cây nhập nội, nhưng chưa rõ nguồn gốc. Cây trồng làm cành trong nhân dân và những nơi công cộng suốt từ Bắc chí Nam. Chuối hoa là loại cây sống nhiều năm, ưa ẩm và ưa sáng. Cây có sức sống dai do phần thân rễ (củ) nằm dưới mặt đất. Mùa sinh trường mạnh trùng với mùa mưa ẩm. Cây trồng ở các tỉnh phía Nam lại ra hoa vào đầu mùa khô; trong khi đó, cây trồng ở miền Bắc có hiện tượng bán tàn lụi vào mùa đông. Cây ra hoa quả nhiều, nhưng hiện chưa rõ về khả năng này mầm của hạt. Trong nhân dân cách trồng phổ biến là từ các nhánh con hay phần đầu mầm thân rễ.

Cách trồng

Chuối hoa được nhiều người ưa thích, trồng để làm cảnh và làm thuốc, trồng thành đám nhỏ hay trên chậu, trên bồn. Chuối hoa không kén đất, dễ trồng, dễ chăm sóc, ít sâu bệnh hại. Cây giống là các nhánh con, tách ra từ khóm cây mẹ. Thời vụ trồng gần như quanh năm, sống tốt nhất vào đầu mùa xuân.

Cách trồng: cuốc hố nông, đặt nhánh củ hay nhánh con vào giữa hố, lấp đất. Trồng xong tưới nước ngay. Để cho cây sinh trưởng phát triển tốt, có thể bón lót bằng phân chuồng mục. Mỗi khóm khoảng 1 kg.

Chăm sóc: nhổ cỏ, vun gốc vả khi gặp trời nắng hạn cần tưới nưóc. Cây trồng ra hoa ngay trong năm đầu tiên.

Bộ phận dùng

Củ, thái lát phơi khô; cũng có khi dùng tươi.

Tính vị, công năng

Củ chuối hoa có vị ngọt nhạt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, mát máu, tiêu sưng, cầm máu.

Công dụng

Củ chuối hoa được dùng chữa viêm gan cấp tính, với liều mỗi lần 40 - 120g củ sắc uống, thường dùng trong khoảng một tuần lễ thì hết vàng da. Dùng riêng hoặc phối hợp với một số vị thuốc khác. Còn được dùng chữa bị thương xuất huyết, với liều 40 - 80g củ sắc uống.

Thổ dân ở Bờ Biển Ngà dùng một bài thuốc trong có chuối hoa và một số vị khác để trị chứng bệnh vàng da. Theo kinh nghịêm dân gian ở Qatar, lá chuối hoa được dùng trị chứng mất kinh, bệnh lậu và dùng làm thuốc diệt côn trùng.

Bài thuốc có chuối hoa

Chữa viêm gan cấp tính: Củ chuối hoa 40g, mộc thông, rễ cỏ tranh, mỗi vị 20g. Sắc uống ngày một thang.