Cà Phấn Tàu

Desmodium polycarpum DC.

Tên khác: Thóc lép nhiều quả.

Họ: Đậu (Fabaceae).

Mô tả

 Cây nhỏ dạng bụi, cao 0,5 - lm. Thân hình trụ, ít phân cành, lúc đầu có lông trắng sát, sau nhẵn. Lá mọc so le, cuống có lông trắng, 3 lá chét hình bầu dục - thuôn hoặc trái xoan ngược, dài 2,5 - 5 cm, rộng 1 - 2,5 cm, gốc tròn, đầu lõm có mũi lồi, lá chét tận cùng to hơn, mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông màu tro, gân chính chạy dọc theo mép lá, gân phụ thành mạng lưới rõ, cuống chung dài 2 - 2,5 cm, có lông trắng nhạt.

Cụm hoa mọc ở ngọn hoặc đầu cành thành chùm bông, dài 4-6 cm, có lông mềm màu trắng bạc; lá bắc hình trái xoan nhọn, co khía; hoa nhiều màu hồng hoặc tím; đài có 4 răng nhẵn, cành cờ hình trứng rộng, dài 4 mm. các cánh bên 2 mm, nhị 1 bó. bao phấn màu nâu. bầu nhẵn.

Quả đậu mọc đứng, rất sít nhau, chia 5-6 đốt, có lông rất nhỏ.

Mùa hoa quả: tháng 6-9.

Phân bố, sinh thái

Chi Desmodium Dev. Có gần 30 loài ở Việt Nam, gồm hầu hết là cây thân thảo hoặc cây bụi.

Theo Nguyễn Đăng Khôi. 2003, cà phấn tàu mới thu được mẫu vật ở Đồng Đăng (Lạng Sơn). Cây phân bố chủ yếu ở các nước Trung Ọuốc (bao gồm cà Đài Loan), Mianma. Nêpal và Ấn Độ với độ cao phân bố tới 2.200m.

Cà phấn tàu là loại cây thảo sống nhiều năm, ưa ẩm và ưa sáng, thường mọc lẫn với các loài cây bụi nhỏ hay cỏ dại khác ở chân núi đá vôi. hay trên nương rẫy. Hằng năm, cây ra hoa quả từ tháng 5 đến tháng 6, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Trồng được bằng hạt.

Bộ phận dùng

Toàn cây.

Tác dụng dược lý

1. Tác dụng trên vận động tự nhiên

Toàn cây cà phân tàu bỏ rễ. chặt nhỏ. rửa sạch, phơi khỏ, nghiền thành bột, chiết cồn 50%, cô dưới áp lực giảm đến khô. Tiêm phúc mạc liều 50 - 100 mg/kg cho chuột nhắt trắng, thấy vận động tự nhiên của chuột giảm [Dhar el al.. 1974, Indian J.Exptal Siology, vol. 12 (1 1): 512 - 523],

2. Độc tính cấp

Thử cao khô chiết như trên, đường tiêm phúc mạc cho chuột nhắt trắng. đã xác định được LD50= 375 mg/kg [Dliar et al.. 1974, Indian J.Exptal Siology. vol. 12 (11): 512 - 523].

3. Tác dụng kéo dài thời gian ngủ do pentobarbitan

Tiêm phúc mạc pentobarbitan liều 45 mg/kg cho lô đối chứng và lô đã dùng cao khô toàn cây cà phấn tàu liều 100 mg/kg thấy thời gian ngủ ở lô có dùng thuốc dài hơn ở lô đối chứng [J.Res.Indian Med., 1975. 10: 135 - 138],

4. Tác dụng giảm đau

Cao khô toàn cây cà phấn tàu với liều 50mg và 100 mg/kg có tác dụng giảm đau trên mô hình gây đau băng plurơng pháp kẹp đuôi và phương pháp gây đau bằng tấm nóng ở chuột nhắt trắng [J.Res.Indian Med., 1975, 10: 135 - 138],

5. Tác dụng hạ huyết áp

Cao khô toàn cây cà phấn tàu với liều 50 mg/kg tiêm tĩnh mạch cho mèo làm cho huyết áp mèo đang bình thường, giảm xuống và ức chế được sự tăng huyết áp do adrenalin (1ug/kg) [Rastogi and Mehrotra, 1999, Compendium of Indian med. Plants, NISC. New Delhi],

Tính vị, công năng

Cà phấn tàu có vị đắng hơi ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, giảm đau, lợi tiểu.

Công dụng

Cà phấn tàu được dùng chữa một số bệnh viêm như viêm họng, viêm tuyến mang tai, viêm não B truyền nhiễm. Nhân dân Quảng Ninh dùng cây chữa sưng vú, chóng mặt.

Ở Ấn Độ, cà phấn tàu được dùng chữa ngất, co giật, và ho. Ở Indonesia, toàn cây bỏ rễ chữa ho và làm thuốc bổ. rễ và lá để chữa đòn ngã tổn thương. Liều dùng: 15 - 30g toàn cây bỏ rễ, dùng tươi có thể đến 60g. sắc uống.

Dùng ngoài, lấy lá tươi, giã nát, đắp vào chỗ đau, chữa đòn ngã tổn thương, mụn nhọt, rắn cắn.

Bài thuốc có cà phấn tàu

1. Thuốc lợi tiểu

Cà phấn tàu chặt nhô phơi khô 30 - 60g, mã đề 30g. Sắc uống ngày một thang.

2. Chữa rắn độc cắn

Sau khi xử trí ban dầu, rửa bằng nước vôi loãng rồi dùng bài thuốc sau: cà phấn tàu. lưỡi rắn trắng (Hedyotis diffusa Willd.). mỗi vị 15g. cây lông nhím, quả ngô thù mỗi vị 9g. sắc lấy nước, thêm rượu uống [Phạm Thiệp, Cây thuốc, bài thuốc và biệt dược, NXB Y học, 2000],