Dây Ông Lão

Clematis smilacifolia Wall.

Tên khác: Mộc thông, linh tiên, khau kan san (Tày).

Tên nước ngoài: Clématite, herbe aux gueux (Pháp)

Họ: Hoàng liên (Ranunculaceae).

Mô tả

    Cây bụi, mọc bò dài. Thân cành mềm, có khía, nhăn. Lá mọc đối, thường có 3 lá chét hình tim, đầu nhọn, mép nguyên; cuống lá dài, vặn vẹo.

  Cụm hoa mọc ở kẽ lá và đầu cành thành chuỳ, 3 hoa màu trắng nhạt, cuống hoa dài hơn lá đài. Quả bế dẹt, có lông, tận cùng bởi một vòi nhụy rất dài, phủ đầy lông mềm, màu tráng nhạt.

  Mùa hoa: tháng 11 - 3.

Phân bố, sinh thái

   Chi Clematis L., có 15 loài ở Việt Nam, 6 loài được dùng làm thuốc, trong đó có dây ông lão.

   Dây ông lão phân bố rải rắc khắp các tỉnh miền núi phía Bắc, bao gồm từ miền Tây tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa trở ra. Ở các tỉnh phía Nam, phạm vi phân bố của loài hạn chế hơn, mới chỉ thấy ờ vùng núi Ngọc Linh thuộc tỉnh Quảng Nam và Kon Tum. Theo Võ Vãn Chi (1997) cây này còn có ở miền Tây Quảng Bình và tỉnh Kiên Giang (Phú Quốc).

  Dây ông lão thuộc loại dây leo bằng thân quấn hoặc bằng các cuống lá kép (nguồn gốc là cành). Cây sinh trường mạnh trong mùa mưa ẩm; ra hoa quả nhiều hằng năm; tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt, song cây còn có khả năng mọc cây chồi từ phần thân và gốc sau khi cắt. Cây mọc tự nhiên ở các tỉnh miền núi ở phía Bắc có hiện tượng bán tàn lụi vào mùa đông và mọc lại vào mùa xuân năm sau.

Bộ phận dùng

  Rễ và thân.

Tác dụng dược lý

  Đã nghiên cứu 46 cây thuốc thường dùng điều trị bệnh lậu ở Guatemala. Dược liệu được chiết bằng ethanol 50% rồi cô thành cao và thử tác dụng trên lậu cầu khuẩn Neisseria gonorrhoea, dùng chủng phân lập đưọc từ bệnh nhân. Kết quả cho thấy cao chiết từ toàn cây đây ông lão là một trong 13 cây thuốc có tác dụng khá, trong số 46 cây thuốc đã nghiên cứu [Caceres et al., 1995, J. of Ethnopharmacology, vol.48, 2: 85 - 88].

Tính vị, công năng

  Rễ cây dây ông lão có vị đắng, tính bình, hơi ấm, có tác dụng khu phong, trừ thấp, thông lạc, chỉ thống. Thân có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng tiêu viêm, lợi niệu. Hoa vị nhạt, tính bình.

Công dụng

 Rễ dây ông lão được dùng chữa đau lưng, nhức mỏi, khó tiêu, phù thũng, đau răng. Liều dùng 6 - 12g ngâm rượu hoặc sắc uống. Cả cây nấu nước tắm rửa để trị ghẻ hoặc ngứa. Theo tài liệu Ấn Độ [Kirikar et al., 199, Indian medicinal plants, trang 5, Helira Dun, India], nước sắc dây ông lão uống chữa đau mình mẩy.