Cải Sen

Brassied campestris L.

Tên khác: Cải bẹ, cải dưa.

Tên nước ngoài: Field cabbage, rape seed, wild navew, field mustard (Anil); chou des champs, navette, chou champêtre (Pháp). 

Họ: Cải (Brassicaceae). 

Mô tả

Cây thảo, sống 1 năm hay hai năm, cao đến lm. Thân hình trụ, nhẵn hoặc hơi có lông, màu lục. Lá mọc so le, có bẹ to, hình bầu dục - mác thuôn, dài 30 - 40 cm. những lá phía dưới nguyên hoặc xẻ, lá phía trên ít xẻ hơn, mép lá lượn sóng, hai mặt nhẵn, mặt trên màu lục sẫm. mặt dưới nhạt.

Cụm hoa mọc ở ngọn thân hoặc đầu cành thành chùm dài; hoa nhỏ màu trắng hoặc hơi vàng, có 6 nhị, 4 dài và 2 ngắn.

Quả hình trụ, dài 2 - 4 cm, đầu có mỏ dài, hạt hình cầu, vỏ màu nâu đen hay đỏ nâu.

Phân bố, sinh thái

Cải sen được trồng từ cổ xưa ở vùng Trung Âu và Trung Quốc. Cây được nhập trồng ở Việt Nam vào thời gian nào chưa rõ. Song chắc chắn là cây có nguồn gốc từ vùng ôn đới ấm, vì cây trồng ở miền Bắc Việt Nam chủ yếu cũng vào vụ đông - xuân, với nền nhiệt độ trung bình từ 15 - 24°c.

Cải sen là cây ưa ẩm, mọc nhanh. Vòng đời của cây từ khi gieo hạt đến khi có quả già, chỉ vào khoảng trên 100 ngày. Do là cây được nhập nội vào Việt Nam đã lâu, cùng với quá trình chọn lọc và di chuyển vùng trồng, nên trong loài cải sen hiện nay cũng có nhiều giống địa phương, khác hẳn nhau.

Cách trồng

Cải sen là cây ngắn ngày, ưa ẩm nhưng không chịu được hạn và úng. Cây thích nghi với các loại đất nhẹ, tơi xốp, thoát nước, tốt nhất là loại đất cát pha. Trồng vào mùa đông xuân, có thế cả mùa hè. C

ải sen được gieo trồng bằng hạt bằng cách gieo vãi, gieo theo rạch, trên luống hoặc các vạt nhỏ.

Cần phải làm đất ải, cầy, bừa hay cuốc cho tơi nhỏ, làm thành luống cao 15 - 20cm. rộng 70 - 90cm cắt rạch ngay trên mặt luống. Sau đó dùng phân chuồng được ủ với trấu thật ải rắc lên các rạch, rồ gieo hạt. Trên mặt luống phủ trấu hav rơm, rạ để khi tưới hay gặp mưa không bị trôi hạt. Chăm sóc chủ yếu là tưới nước, nhổ cỏ, bón thúc phân bằng cách pha nước tưới vào gốc hoặc rắc phân vi sinh tồng hợp.

Có thể trồng cải sen được nhiều lứa trong một vụ vì một lứa cải chỉ chiếm đất chừng 35 - 45 ngày là thu hoạch.

Bộ phận dùng

Lá và hạt.

Thành phần hoá học

Cải sen chứa quercitrin, vitamin K, amyloid, một polysaccharid có độ phân nhánh cao, một loại 12S globulin, 3 - hydroxycarbofuran, ester cùa acid isothiocyanic, acid n - eicos -11- enoic, sitosterol, campesterol, brassicasterol, 24 - methylchotesta - 5, 22E - dien - 3(3 - ol, A22fc - trans - dehydrocampesterol, acid erucic, vitamin E, sinapin, ghicosinat [Trung dirọc từ hài II, 1996: 78],

Hạt chứa thiocyanat, PhEt (2 - hydroxyhexyl) ester 82% và dẫn chất isothiocyanat [CA 125: 8842v]. Theo tài liệu khác, hạt có arabinogalactan acid gồm L - arabinose, D - galactose và acid D - glucuronic. Ngoài ra, còn có a - D - galactopyranosyl - (1 —>6)-0-a-D- galactopyranosyl - (1 —> 1) - L - myo - inositol [Compendium of Indian Medicinal Plants, vol.2, 1999: 107],

Tác dụng dược lý

1. Tác dụng kích thích phát triển cây trồng

Trong hạt cải sen có các chất 6D - glucopyranosyl linoleat, palmitat, linoleat và oleat là những chất có tác dụng kích thích sự phát triển của cây trồng [Phytochemistry, 1978,17: 1187],

2. Tác dụng làm tăng sinh khối của mầm

Dịch ép cải sen có hàm lượng cao đường khử rất thích hợp cho sự phát triển của một số nấm. Khi thêm dịch ép cải sen vào môi trường nuôi cấy các nấm Candida utili.s, Pichia stipitis, Kluyveromyces marxiamis và Saccharomyces cerevisiae, nó làm tăng sinh khối của các nấm này so với nuôi trong môi trường không có dịch ép cải sen [Min Ho Choi et al., 2002, Bioresource Technology, Vol.83, 3: 251 - 253].

3. Tác dụng chống oxy hoá

Cải sen có đoạn plasmid trong nhân tế bào, có khả năng tổng hợp glutathion reductase là enzyme có vai trò rất quan trọng bảo vệ tế bào chống lại các tác nhân oxy hóa[Ho Sung Yoon et al., 2005, Biocliem. Biophys. Research Communi., vol.326, 3(21): 613 -623].

4. Hoạt tính GTPase

Brae I là một protein có trong hầu khắp các bộ phận của cây cải sen, nhưng tập trung nhiều nhất trong nụ hoa, có hoạt tính GTPase. Các dạng diphosphat và triphosphat của guanin nucleotid liên kết mạnh với Brae I. GTPase là enzym chuyển hoá GTP, mà GTP đóng vai trò quan trọng trong tổng hợp protein và adenin [Hoyeon et al., 2004, Phytochemistry, vol.65 (1): 79- 80].

Tính vị, công năng

Hạt cây cải sen gọi là vân đài tử có vị nhạt, không mùi, có tác dụng phá huyết, tán kết, tiêu thũng, tiêu viêm. Thân lá hơi cay, tính mát, có tác dụng kiện vị.

Công dụng

Lá cải sen giã nát, đắp ngoài trị áp xe, ung thũng. Rễ và lá để kích thích tiêu hoá, thống mật, chống nôn. Rễ và hạt được dùng chữa chảy máu chân răng, viêm lợi, bệnh scorbut. Hạt và hoa trị mụn nhọt, đẻ xong đau bụng. Dầu hạt chữa thấp khớp, sưng đau. Liều dùng hàng ngày: 6 - 9g hạt.

Trong thực phẩm, lá cải sen được đùng để luộc, nấu canh hoặc làm dưa để ăn.

Bài thuốc có cải sen

1. Chữa chảy máu chân răng, viêm lợi

Hạt cải sen, nghiền nát, ép lấy dầu, trộn với muối, lấy bàn chải răng tẩm thuốc rồi chải vào răng [Chatterjee vả Pakraslii, 1997, The treatise on Indian med. plants, voỉ.l: 142, NXB NISC, New Delhi].

2. Chữa thấp khớp, đau cơ, cứng cổ

Lấy dầu hạt cải sen trộn với camphor (tỷ lệ 1/10 - 1/5) làm thành thuốc xoa để xoa lên chỗ đau. Còn xoa lên ngực khi bị viêm phế quản, hoặc xoa lên thái dương, trán, mũi khi bị cảm cúm. Cũng có thể dùng hạt, nghiền nát, đắp lên chỗ đau hoặc thấp khớp [Kirtikar et al., 1998, Indian med. plants, NXB Délira Dun, India, p. 163],