Tai Tượng Xanh

Acalypha indica L.

Tên đồng nghĩa: Acalypha chinensis Benth.

Tên khác: Tai tượng An.

Tên nước ngoài: Indian acalypha, common acalypha, three seeded mercury (Anh); ricinelle des Indes, bois queue de rat (Pháp).

Họ: Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Mô tả

Cây thảo, cao khoảng 40 - 50cm, phân cành ngay từ gốc. Thân và cành có lông ngắn, có rãnh. Lá mọc so le, hình trái xoan, gốc hình nêm, đầu tù, dài 3,5 - 5cm, rộng 2,5 - 4cm, mỏng nhẵn, mép khía răng ở quãng giữa đến đầu lá, gân gốc 5; cuống lá dài 3,5 - 7,5 cm; lá kèm sớm rụng.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá, đơn độc hoặc tụ họp ít hoa trên cuống dài 4 - 8cm, gồm hoa đực ở trên, hoa cái ở dưới; hoa đực có 4 lá đài, 8 nhị; hoa cái có lá đài có lông mi ở mép, bầu có lông.

Quả nang, có lông, hạt hình trứng.

Mùa hoa quả: tháng 6-7.

Phân bố, sinh thái

Tai tượng xanh phân bố rộng rãi ở vùng nhiệt đới cổ, từ châu Á đến châu Phi. Ở châu Á, cây có ở Ân Độ và hầu hết các nước trong khu vực Đông Nam A, bao gồm Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Lào, Mianma và ở phía nam Trung Quốc. Ở Việt Nam, tai tượng xanh cũng phân bố rải rác khắp các tỉnh từ vùng đồng bằng sông Cửu Long đến các tỉnh ở Tây Nguyên và đồng bằng trung du Bắc Bộ. Cây ưa sáng, thường mọc trên đất ẩm ở các bãi hoang, ven đường đi, nương rẫy và ruộng mới bỏ hoang và miên núi. Tai tượng xanh là cây mọc nhanh, ra hoa qua nhiều, nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây mọc ở các tỉnh phía bắc có thể tàn lụi vào mùa đông.

Bộ phận dùng

Lá, rễ.

Thành phần hóa học

Theo Manzoor - i - Khuda M., 1985, rễ và lá tai tượng xanh có stigmasterol. Lá có 1 ester là acalyphol acetat (CA 108: 52.780 x).

Tai tượng xanh còn có sitosterol (Compendium on indian medicinal plants, vol. 1 (1960 - 1969), 1999.

Tác dụng dược lý

Theo tài liệu nước ngoài, lá, rễ, chồi non và hoa tai tượng xanh có tác dụng tẩy, diệt giun sán, lợi đờm, gây nôn, giảm đau và gây ngủ.

Công dụng

Lá tai tượng xanh được dùng làm thuốc tẩy ở Ân Độ, có thể dùng thay thế senega, dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột. Lá phối hợp với tỏi làm thuốc tẩy giun đường tiêu hóa, trộn với muối giã nát đắp chữa ghẻ lở. Dịch ép từ lá tươi là thuốc gây nôn an toàn cho trẻ con, dùng với liều một thìa cà phê có ích trong trường hợp viêm tắc thanh quản, với liều nhỏ hơn lại có tác dụng lợi đờm điều trị viêm phế quản mạn tính và hen suyễn. Lá tươi phối hợp với chanh, hành củ giã nát đắp chữa thấp khớp. Để chữa táo bón ở trẻ em, lấy lá tai tượng xanh nghiền nát làm thành thuốc đạn, đặt vào trực tràng làm giãn cơ thắt hậu môn, đại tiện trở lại bình thường.

Nước hãm từ rễ tai tượng xanh cũng được dùng làm thuốc tẩy. Để chữa chứng điên cuồng ngưòi ta lấy lá, cành và hoa tai tượng xanh ngâm rượu, uống với mật ong làm nhiều lần trong ngày. Ở một số nước khác như Indonesia, Thái Lan, Malaysia, tai tượng xanh cũng được sử dụng với các công dụng tương tự.