Chè Bông

Tên khác: Chè lóng, chè đỏ ngọn, chè rừng, hương hoa đằng.

Họ: Trúc đào (Apocynaceae).

Mô tả

Cây bụi leo, dài 4 - 5 m, có nhựa mủ trắng. Thân và cành màu nâu, có chấm trắng. Lá mọc đối, hình trứng hoặc bầu dục, dài 4,5 - 12 cm, rộng 2-4 cm, gốc tù, đầu thuôn nhọn, mặt trên xanh sẫm bóng, mặt dưới nhạt có lông ngắn mềm, gân nổi rõ ở mặt dưới, chạy sát mép lá và liên kết với nhau: lá non có màu hồng đỏ.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá gần ngọn thành xim; lá bắc rụng sóm, lá bắc con hình chỉ; hoa màu trắng; đài hoa có ống ngắn, 5 răng; tràng hình ống loe ở miệng, 5 cánh có mép nhăn nheo; 5 nhị, chỉ nhị ngắn; bầu có 2 lá noãn.

Quả là hai đại rời nhau, hình trụ tròn, vỏ ngoài màu nâu có chấm trắng, dài 30 - 40 cm, rất giống quả mức hoa trắng; hạt có chòm lông trắng mịn.

Mùa hoa quả: tháng 5-7.

Phân bố, sinh thái

Chi Aganosma (Bỉume) G.Don có 8 loài trên thế giới, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Á, bao gồm Ấn Độ, các nước ở Đông Nam Á, Đông Dương và Nam Trung Quốc. Hiện đã biết có 3 hoặc 4 loài đuợc dùng làm thuốc.

Ở Việt Nam, chi này có 4 loài, trong đó cây chè bông là loài duy nhất được một số địa phương dùng làm thuốc. Cây phân bố nhiều ở một số tỉnh từ Hà Tĩnh trở vào, đôi khi cũng gặp ở các tỉnh phía bắc. Trên thế giới vùng phân bố của cây từ Nam Trung Quốc, qua Việt Nam, Lào, Camphuchia, Thái Lan, Malaysia, Philippin, Indonesia đến Ấn Độ và Mianma.

Chè bông, có thể rụng lá vào vùa đông (ở miền Bắc) hoặc mùa khô (ở miền Nam). Cây thường mọc ở ven rừng, rừng thứ sinh hay bờ các nương rẫy, đôi khi cũng mọc lẫn một số loại cây bụi dây leo khác ở ven rừng núi đá vôi (Ninh Bình). Cây ra hoa quả nhiều hàng năm. Hạt giống có túm lông phát tán nhờ gió. Cây còn có khả năng tái sinh cây chồi khỏe sau khi bị chặt phá.

Bộ phận dùng

Các bô phận của cây, thu hái quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.

Tính vị, công năng

Chè bông có vị ngọt, tính mát, không độc, có tác dụng giúp tiêu hóa, lợi tiểu, điều kinh, giải nhiệt, lợi sữa.

Công dụng

Lá, hoa và quả làm thành một dạng chè được coi như thuốc giúp tiêu hóa và lợi tiểu.

Ở Thái Lan, tất cả các bộ phận của cây chè bông đều dược dùng để chữa sốt. Ở Malaysia, nước sắc của rễ chữa rối loạn đường tiết niệu, rối loạn kinh nguyệt, chữa sốt và làm thuốc bổ. Ở Camphuchia, người ta dùng thân và rễ cây chè bông hãm lấy nước uống làm thuốc lợi sữa; ngoài ra lá non được dùng làm rau ăn.