Sấu

Sấu có tên khác :Sấu trắng, long cóc. tên nước ngoài :Cailloutier, pancovier, figuier pierreux (Pháp).

Họ :Đào lộn hột (Anacardiaceae).

Mô Tả

Cây to, thường xanh, cao 30 - 40 m, sống lâu năm. Thân có bạnh lớn, vỏ màu nâu. Cành non mập, có lông. Tán lá tròn, rậm rạp. Lá kép mọc so le, gồm 19 - 23 lá chét mọc đối hoặc so le, có gốc lệch, đầu nhọn, lá gần gốc dài 5 - 6 cm, rộng i - 2 cm, lá ở ngọn dài 10 - 14 cm, rộng 3-4 cm, hai mặt nhẩn, mép nguyên, lá vò ra có mùi thơm.

Cụm hoa mọc thành chùm, ngắn hơn lá, có lông; lá bắc to và nhò thuôn, hình mác, có lông dạng mi; hoa nhỏ, lưỡng tính, mẫu 5, màu lục trắng nhạt; lá đài có lông; cánh hoa nhẵn; nhị 10. Quả hạch, hình cầu, khi chín màu vàng hoặc vàng cam; cùi giòn, chua, chứa một hạt to. Mùa hoa : tháng 5-7; mùa quả : tháng 8-10. hột (Anacardiaceae).

Phân bố, sinh thái

gồm một số loài đều là cây gỗ lớn, phân bố ở vùng nhiệt đới châu Á. Ở Việt Nam có 4 loài. Sấu vừa mọc hoang đại, vừa được trồng. Trong tự nhiên, cây thường mọc ở rừng kín thường xanh ẩm, độ cao đến 600 m; phân bố rải rác ở các tỉnh từ Lạng Sơn, Bắc Giang (xã Đổng Vương - huyện Yên Thê) đến các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi và Tây Nguyên. Cây còn được trồng khá phổ biến ở vùng đổng bằng và trung au Bắc Bộ. Ở các đô thị lớn, cây được trổng dọc các phố lớn để lấy bóng mát và lấy quả ăn. Phố Phan Đình Phùng (Hà Nội) được coi là "phố sấu", các cây sấu ở đây đã có khoảng gần 100 tuổi. Sấu là cây ưa ẩm, ua sáng và mọc tương đối nhanh. Cây thích hợp với loại đất có tầng đất mặt sâu, còn giàu chất dinh dưỡng. Ở một số vùng rừng kín thường xanh ám còn tương đối nguyên sinh, hiện có những cây sấu khổng lồ, cao trên 30 m. Cây có hệ thống rẻ bạnh vè lớn, tạo nên sắc thái đặc biệt cho rừng ẩm nhiệt đói của Việt Nam (Vườn Quốc gia Cúc Phương, Bến En, Yên Thế - Bấc Giang và vùng rừng xã Sơn Thủy - Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi). Trong quần thể sấu mọc tự nhiên, cần chú ý phân biệt với loài sấu rừng (D.mangifenm BI.). Đôi khi cũng mọc lẫn trong quần hệ rừng. Sấu ra hoa quả nhiều hàng năm. Tuy nhiên, tỷ lệ đậu quả còn phụ thuộc vào thời tiết lúc cây ra hoa. Neu gập mưa nhiều, quả sẽ ít. Cây tái sinh tự nhiên chủ yêu từ hạt.

Cách trồng

Sấu là cây đa dạng với gỗ tốt, vân đẹp được dung trong xây dựng và đóng dồ mộc; quả nấu canh chua, làm ô mai; hoa, quả, lá đều là vị thuốc. Cây ưa sáng nhưng lúc nhỏ cần che bóng, lá thường xanh, tán day và rậm, được trồng làm cây bóng mát đường phố, trên đồi dể chống xói mòn và tạo bóng cho các cây ưa bóng. Sấu được nhân giống bằng hạt. Vào mùa quả chín, khí vỏ quả chuyển sang màu vàng, lấy quả trên cây đứng, khỏe mạnh, có tuổi từ 8 năm trở lên. Sau khi bóc lấy phần thịt quả để dùng, đem ngâm hạt vào nước rồi xát sạch thịt quả, hong khô và bảo quản nơi khô ráo. Thường gieo hạt trong bầu vào mùa thu, đến tháng 3-4 năm sau đem trồng. Trước khi gieo, ngâm hạt vào nước sôi, để tự nguội, vớt ra, rửa sạch rồi ủ trong cát ẩm. Sa a 7-10 ngày, hạt nứt nanh thì cấy vào bầu. Ruột bầu bao gồm 90 - 95% đất thịt nhẹ, 5 - 8% phân chuồng hoai, 1 - 2% supe lân. Bầu gieo xong đem xếp thành luống, trên làm giàn che. Chú ý tưới đủ ẩm. Sấu có thể trồng trên nhiều loại đất, tốt nhất là đất sâu, tơi xốp, nhiều màu, đủ ẩm nhưng thoát nước.

Thường trồng dọc đường đi hoặc trên đồi. Trên đồi, có thể trồng thưa với mật độ 400 - 500 cây/ha, dưới trồng những cây hơi ưa bóng như chè, cà phê hoặc có thể trồng theo băng để chống xói mòn. Dọc dường đi, trồng cách nhau 10 - 12 m. Khi trồng, nếu có phân lót cần đào hố tương đối to, trộn phân với đất lấp gần đầy hố. Nếu không có phân lót, chỉ cần đào hố nhỏ hơn. Chú ý xé rách vỏ bầu trước khi đặt cây, tránh làm vỡ bầu, đút rễ. Trồng xong cần tưới cho đến khi cây bén rễ. Sau đó, thỉnh thoảng cần phát quang, xói đất. Trong những năm đầu, nên trổng xen đậu, lạc để tăng thu nhập và đỡ tốn công chăm sóc sấu. Sau 7-8 năm, sấu bắt đầu cho quả. Sản lượng quả tăng dần cho đến 40 - 50 tuổi, sau đó có thể khai thác lấy gỗ.

Bộ phân dùng

Quả, lá, vỏ.

Thành phần hóa học

Quả sấu chín chứa nước 80%, acid hữu cơ 1%, protíd 1,3%, glucid 8,2%, celulose 2,7%, Ca 100 mg%, p 44mg%, sắt vết, vitamin c 3 mg%.

Tính vị, công năng

Quả sấu có vị chua, chát, hoi ngọt, tính mát, có tác dụng kiện vị, tiêu thực, sinh tân, chỉ khát, chỉ ho, tiêu đờm.

Công dụng

Quả sấu được đùng chữa bệnh nhiệt, miệng khô khát, ngứa cổ khó chịu, đau họng, ho, nôn do thai nghén, say rượu, phong độc, nổi mẩn, sưng, lở ngứa. Mỗi lần 4 - 6g cùi quả sấu, sắc nưốc, hãm sôi hoặc dùng sống giầm vói muối, đường rồi uống. Quả sấu xanh dùng tươi, nấu canh chua. Khi luộc rau muống thường cho quả sấu vào để có được bát nưóc canh vừa chua vừa ngọt.

Canh sấu có tác dụng làm ăn ngon và tăng cường tiêu hóa. Sấu hấp với đường dùng làm nước giải khát. Quả sấu chín để ăn hoặc làm mứt sấu, tương sấu. Hoa sấu chữa ho. Lá nấu nước để rửa mụn loét, hoại tử. Vỏ thân trị bỏng và tử cung xuất huyết, vỏ rễ trị sưng vú.

Bài thuốc có sấu

1. Chữa phụ nữ bị nôn do thai nghén: Quả sấu nấu vói cấ diếc hoặc thịt vịt rồi ăn.

2. Chữa ho: Cùi quả sấu 4 - 6g, ngâm với ít muối, hoặc sắc nưóe rồi thêm đường uống. Ngày 2 - 3 lần. Có thể dùng hoa 8 - 20g sắc uống làm 2 lần trong ngày. Hoa sấu hấp vói mật ong là thuốc chữa ho cho ưẻ em.