Mộc Qua

Mộc Qua có tên đồng nghĩa: Cydonia lagenaria Loisel

Tên khác: Tây mộc qua

Tên nước ngoài: Common flowering quince (Anh).

Họ: Mộc Thông

Mô tả

Cây bụi nhỏ, cao 2 - 3m. Thân cành nhẵn, có gai dài và nhiều bì khổng. Lá mọc so le, hình bầu clạc hoặc hình mác, dài 3 - 9cm, rộng 2 - 5cm, gốc hình nêm, dầu nhọn, mép khía răng nhỏ, mặt trên màu lục, mặt dưới thưòng màu tím nhạt, khi non có lỏng; cuống lá dài 0,5 - l.ẫcm; lá kèm có răng cưa nhỏ.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá, gồm 3-5 hoa màu đỏ tươi, nở trước khi cây ra lá, có cuống mập dài khoảng 3mm; đài có ống ngắn hình chuông, 5 răng nhọn; tràng 5 cánh gần tròn; nhị 45 - 50; bầu 5 lá noãn. Quả thịt, hình trứng, dài 6 - 8cm, rộng 3 - 4cm, nhẩn, khi chín màu vàng hoặc vàng lạc, rất thơm. Mùa hoa: tháng 3-4; mùa quả: tháng 6 - 10. 

Mộc qua và tác dụng chữa bệnh của nó

Bộ phận dùng

Quả chín, thu hái vào tháng 10 - 11, đem về bổ làm đôi hay bốn mảnh, phơi dến khi chuyển màu hồng tím, rồi phơi tiếp cho đến thật khô. Vị thuốc mộc qua là những mảnh quả dài 2,5 - 9cm, rộng 1,5 - 3,5cm, dày 2 - 8mm, mặt ngoài màu nâu đỏ đến tím đỏ, còn lộ những ô chứa hạt; hạt hình 3 cạnh, màu náu đỏ, trong chứa nhân, vị chua, mùi hơi thơm.

Tác dụng dược lý

- Tác dụng kháng khuẩn: Hợp chất phenol chiết tách từ phán tan trong nước của mộc qua thí nghiệm trên ống kính, có tác dụng ức chế trực khuẩn lv.

-  Tác dụng bào vệ gan: Thí nghiệm trên chuột cống trắng gây tổn thương gan bằng tetrachlorua carbon, dịch chiết mộc qua 10% dùng với liổu 5-6 ml/chuột cho thẳng vào dạ dày, trong 10 ngày liên tiếp, có tác dụng giảm nhẹ mức độ hoại tử và nhiẽm mỡ cùa tế bào gan, thúc đẩy nhanh quá trình hồi phục cùa tế bào gan và làm giảm rõ rệt hoạt động của men SGFT.

- Tác dụng chống ung thư: Dung dịch của dạng kết tinh từ mộc qua với nồng dộ 2,5% có túc dụng ức chế mạnh đối với u báng Ehrlich trên chuội nhắt trắng và sơ bộ xác định thành phẩn có tác dụng là một số acid hữu cơ.

Tính vị, công năng

Mộc qua có vị chua, mùi thơm, tính ôn, vào các kinh can và lỳ, có tác dụng bình can, thư cân, hòa vị, tiêu thực, khư thấp. 

Công dụng

Trong y học cổ truyền, mộc qua được dùng chữa tê thấp, cước khí, gân mạch co quắp, lưng gối mỏi đau, thủy thũng, thổ tả, kiết lỵ. Liều dùng: 5-10 g/ngày, sắc nước, ngâm rượu uống hoặc chế thành hoàn tán. Thường dùng phối hợp vói các vị thuốc khác như ngũ gia bì để điều trị chân sưng phù, đi lại khó khăn; hoàng bá, tỳ giải để diều trị thấp nhiệt cước khí; đương quy, uy linh tiên chữa đau khớp, chân tay tê bại; hoắc hương, ngô thù du chữa thổ tả; xa tiền tử, anh túc xác chữa xích bạch lỵ, ho lâu ngày líhông khỏi; trần bì, bán hạ chữa ho nhiều đờm tức ngực.

Bài thuốc có mộc qua

1. Chữa phong thấp tý thống, gân mạch co quắp, chân tay tê bại, các khớp hoạt động khó khăn: Mộc qua, kỷ tử, ngọc trúc mỗi vị 80g; ngũ gia bì, khương hoạt, độc hoạt, dương quy, trần bì mỗi vị 60g; tẩn giao, xuyên khung, hồng hoa, thiên niên kiện, ngưu tất, tang ký sinh mỗi vị 40g; dường 1600g; rượu trắng 50° - 2,5 lít. Các dược liệu ngâm rượu và đường. Mỗi lần uống 15-30 ml, ngày 2 lần. Phụ nữ có mang không được dùng

2. Chữa thấp khớp, đau nhức, phù nề, ho lâu ngày: Mộc qua 120g, xương hổ chế 40g, xuyên khung 40g, ngưu tất 40g, dương quy 40g, thiên ma 40g, hồng hoa 40g, tục íỉoạn 40g, bạch gia căn 40g, ngọc trúc 40g, tần giao 20g, phòng phong 20g, tang chi 16g. Các vị tán thành bột thô, cho vào 15 lít rượu trắng, đậy kín mỗi ngày khuấy một lần, sau một tuần lễ thì mỗi tuần khuấy một lần; sau một tháng lọc lấy rượu, bã đem ép lấy nước thêm vào dịch đã lọc được. Lấy 1,3kg đường phèn hòa vào nước rồi trộn chung với rượu thuốc. Để lắng, lọc. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 - 40g (Dược điển Trung Quốc 1963).

3. Chữa tê thấp, cước khí, đờm ngược tức ngực: Mộc qua, trần bì, nhân sâm mỗi vị 30g; tân lang 60g; quế tâm, đinh hương mỗi vị 15g. Các vị trên nghiền thành bột, chế thành viên bằng hạt đậu xanh, mỗi lần uống 30 viên với nước sắc gừng sống.

4. Chữa thổ tả không ngừng: Mộc qua 20g, hồi hương 10g, gừng khô 10g. sắc nước uống (Lê Trần Đức).

5. Chữa xích bạch lỵ: Mộc qua, xa tiền tử, anh túc xác, lượng bằng nhau. Nghiền thành bột mỗi lần uống 6g với nước cháo (Trung dược từ hải QI/772).