Bảy Lá Một Hoa

Bảy Lá Một Hoa có tên đồng nghĩa:Daiswa polyphylla (Smith) Raf.

Tên khác :Thất diệp nhất chi hoa, tảo hưu, cúa đô (H'Mông).

Tên nước ngoài:Parisette, Herbe - Paris (Pháp).

Họ:Bảy lá một hoa (Trilliaceae).

Mô Tả

Cây thảo, sống lâu năm, cao 0,5 - 0,7m. Thân rễ mập, chia nhiều đốt, có những ngấn ngang và sẹo to. Thân thẳng đứng, cao đến lm, không phân nhánh, màu lục hoặc hơi tím, giữa thân có một tầng lá mọc vòng từ 6 - 8 cái, thường là 7, lá hình trứng - bầu dục hoặc mác thuôn, dài 15 - 20cm, rộng 8 - lOcm, gốc tròn hoặc hình tim, đầu nhọn, mép nguyên, mặt dưới màu lục nhạt hoặc hơi tím đỏ; có 3 gân; cuống lá dài.

Hoa mọc đơn độc ở ngọn thân, cách tầng lá khoảng 15- 30cm; lá đài hình mác màu lục nom như lá; cánh hình sợi màu vàng, bằng hoặc hơi ngắn hơn lá đài; nhị nhiều, mảnh, có bao phấn màu vàng nâu; bầu màu tím đỏ có 3 ô.

Quả mọng, màu tím đen; hạt to màu vàng. Mùa hoa: tháng 3-7; mùa quả: tháng 8 - 12. Cây có công dụng tương tự: Các loài cây khác như Paris delavayi Franch., p.fargesii Franckp.hainanensis Merr.

Bảy lá một hoa và tác dụng chữa bệnh của nó

Phân bố, sinh thái

Parts L. là một chi nhỏ, hiện chỉ có khoảng 10 loài, phân bố ở vùng cận nhiệt đới hoặc ôn đới ấm Bấc bán cầu. Ở Việt Nam, có 6 - 7 loài, hầu như chỉ thấy ở các tỉnh miền núi phía bắc và đều được dùng làm thuốc.

Loài bảy lá một hoa có tên khoa học là Paris polyphylla Smith, thực ra rất hiếm gặp ở Việt Nam. Các điểm đã thu được mẫu vật gồm có Mộc Châu (Sơn La), Đồng Văn (Hà Giang), và một số điểm phân bố khác, nhưng chưa có điều kiện kiểm chứng lại chắc chắn. Trên thế giới, cây phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Nê Pan và Myanma (Nguyễn Thị Đỏ, 1995).

Bảy lá một hoa là cây đặc biệt ưa ẩm và ưa bóng, thường mọc rải rác dưới tán rừng kín thường xanh, dọc theo các bờ khe suối, trên đất ẩm nhiều mùn. Phần thân trên mặt đất lụi hàng năm vào cuối mùa thu. Thân rễ mang 1-2 chồi ngủ tồn tại qua đông và mọc lại vào giữa mùa xuân năm sau.

Trong tự nhiên, thường chỉ có những cây lớn với chiều dài thân rễ trên 5cm mới thấy có hoa quả.

Bảy lá một hoa và những loài khác cùng chi là những cây thuốc thuộc diện quý hiếm ở Việt Nam. Do nạn phá rừng làm thu hẹp môi trường sống, gần đây lại bị thu gom bán qua biên giới, nguy cơ tuyệt chủng của chúng càng thêm gay gắt. Bảo tồn các loại bảy lá một hoa đang là một yêu cầu cấp thiết.

Cách trồng

Bảy lá một hoa là cây thích nơi có khí hậu ẩm mát, ít gió, nhưng không chịu úng. Cây chưa được trồng trên quy mô lớn, mà chỉ ở phạm vi các vườn cây thuốc ở một số địa phương. Cây được nhân giống bằng hạt hoặc bằng thân rễ.

Hàng năm, vào tháng 10 - 11, thu lấy quả chín đem gieo ngay trong vườn ươm hoặc phơi khô để đến mùa xuân năm sau mới gieo. Mỗi cây chỉ có một hoa, mỗi hoa chỉ có một ít hạt nên hệ số nhân giống bằng hạt không cao. Thân rễ bảy lá một hoa có nhiều đốt chứa mất ngủ, có thể tách ra từng đoạn để trồng.

Thời vụ trồng chủ yếu là mùa xuân và mùa thu. Nếu thu hạt xong gieo ngay thì trồng vào cuối mùa xuân. Gieo hạt vào mùa xuân có thể trồng vào mùa thu cùng năm hoặc mùa xuân năm sau. Cây giống thu gom từ hoang dại có thể trồng quanh năm. Khi đánh cây con, cần chú ý không làm dứt rễ, tốt nhất là đánh cả bầu.

Đất trồng nên chọn đất nhiều màu, cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ dại, lên thành luống để thoát nước khi cần. Bảy lá một hoa là loại cây đặc biệt ưa bóng, vì vậy phải trồng dưới tán cây khác hoặc ở vườn có mái che. Nơi trồng tốt nhất là ở vùng núi, có độ cao từ 800m trở lên. Sau khi làm đất, nên bón lót 10 - 15 tấn phân chuồng hoai mục cho 1 ha. Trộn phân với đất rồi hót đất rãnh luống phủ lên trên. Mỗi cây chỉ có 1 thân nhỏ cao không quá 1 m, vì vậy cần trồng dày, khoảng cách 30 X 30 cm hoặc 30 X 35 cm. Hàng năm cần làm cỏ, xới xáo, vun gốc và bón thêm các loại phân chuồng hoai mục, vi sinh, NPK hoặc tro bếp. Bảy lá một hoa rất dễ bị thối thân rễ, nếu không thoát nước tốt, nhất là khi mưa nắng thất thường.

Mùa thu hoạch thường vào tháng 6-7. Khi thu, đào thân rẽ rửa sạch, để nguyên đem phơi hoặc thái mỏng rồi phơi khô đều được. Chưa có số liệu về năng suất.

Bộ phận dùng

Thân rễ, thu hái quanh năm, tốt nhất vào mùa thu đông. Dùng tươi hoặc phơi khô.

Thành phần hóa học

Thân rễ bảy lá một hoa chứa đường 7 - 9 %, 2 glucosid là a - paridin và a - paristyphnin (The VVealth of India VII, 1966).

Tác dụng dược lý

Glucosid a - paristyphnin chiết từ bảy lá một hoa gây một cảm giác râm ran, và có tác dụng ức chế trên huyết áp động mạch cảnh, cơ tim và cử động hô hấp. Nó gây co mạch thận, nhưng lại gây giãn mạch lách và các chi và kích thích ruột cô lập động vật thí nghiệm. Những tác dụng này không bị atropin hoặc ergotoxin làm thay đổi.

Đã nghiên cứu hoạt tính chống đột biến của cao nước bảy lá một hoa thường dược dùng trong y học cổ truyền Trung Quốc làm thuốc trị ung thư, bằng cách dùng hệ thống Salmonella tiểu thể với sự có mặt của acid picrolonic hoặc benzo (a) pyren để kiểm tra xem dược liệu này có chứa những chất chống đột biến trực tiếp hoặc gián tiếp hay không. Chiết cao thô bảy lá một hoa với nưóc đun sôi trong 2 giờ, là phương pháp thường được dùng trong y học cổ truyền Trung Quốc để bào chế thuốc sắc uống. Đã nhận xét thấy cao nước bảy lá một hoa có tác dụng chống đột biến ở mức vừa đối với sự đột biến gây bởi acid picrolonic.

Bảy lá một hoa chứa những yếu tố chống đột biến đối với cả sự đột biến gây bởi acid picrolonic và benzo (a) pyren. Bảy lá một hoa có tác dụng kháng khuẩn đối với nhiều loài vi khuẩn gây bệnh và có hoạt tính chống ung thư đối với những khối u thực nghiệm. Đã phân lập từ thân rễ một số glucosid steroid, được coi là chịu trách nhiệm chính về những hoạt tính sinh học này.

Những glucosid steroid chủ yếu là glucosid của diosgenin và pennogenin, được chứng minh có tác dụng cầm máu cũng như tác dụng làm tăng lực co cơ của tim ếch cô lập.

Thân rễ của p.polyphylla và P.Ịargesii thu hái ở một số địa phương của Trung Quốc, được thử nghiệm về tác dụng trên những tế bào cơ tim được nuôi cấy. Trong môi trường nuôi cấy tiêu chuẩn, 8 cao chiết với methanol với nồng độ 0,2mg/ml đã làm ngừng sự đập tự phát của những khối tế bào cơ tim, nhưng những cao này làm tăng có ý nghĩa nhịp đập khi giảm nồng độ xuống một nửa. Trong môi trường nuôi cấy có nồng độ calci thấp, 0,5 mm, nhịp đập của những tế bào cơ tim giảm xuống khoảng 60 % nhịp đập của đối chứng trong môi trường tiêu chuẩn. Việc cho thêm 5 cao chiết vào môi trường có nống độ calci thấp với nồng độ 0,1 mg/ml gây ngừng sự đập của tế bào, nhưng những cao khác làm tăng nhịp dập ít nhất 10 %.

Tính vị, công năng

Thân rễ bảy lá một hoa còn gọi là tảo hưu, có vị đắng, hơi cay, tính hơi lạnh, hơi độc, vào kinh can, có tác dụng xổ hạ, lợi tiểu, tiêu đờm, thanh nhiệt, giải độc.

Công dụng

Thân rễ bảy lá một hoa chữa sốt, sốt rét cơn, kinh giản, giải độc, nhất là khi bị rắn độc cắn, chữa mụn nhọt, viêm tuyến vú, sốt rét, ho lao, ho lâu ngày, hen suyễn.

Liều dùng: ngày uống 4 - 12g thân rễ dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài với tác dụng sát trùng, tiêu sưng, giã thân rễ đắp lên những nơi sưng đau, vết rắn cắn, tràng nhạc, mụn lở, nhọt. Thuốc dùng ngoài không kể liều lượng.

Kiêng kỵ: người hư hàn cấm dùng.

Ở Trung Quốc, vị thuốc tảo hưu được chế biến từ thân rễ nhiều loài cây thuộc chi Paris mọc ở những tỉnh miền Tây Nam Trung Quốc đã được dùng chủ yếu làm thuốc chữa sốt, giải độc và chữa ho.

Ỏ Ấn Độ và Nê Pan, thân rễ bảy lá một hoa trị giun sán bằng cách uống bột thân rễ mỗi lần một thìa cà phê, ngày một lần, liền trong hai ngày. Để tri mụn nhọt và nhọt độc, hàng ngày bôi bột nhão chế từ thân rễ bảy lá một hoa một cách đều đặn.

Bài thuốc có bảy lá một hoa

1. Chữa trẻ em kinh sài, tay chân co giật:

Thân rễ bảy lá một hoa, sấy khô tán bột, uống mỗi lần 0,5 - 1 g, ngày 4-5 lần.

2. Chữa trẻ em sốt cao co giật, hoặc quai bị, lên sởi và các chứng sưng viêm phát sốt:

Thân rễ bảy lá một hoa (4g), thiên hoa phấn (8g), bạc hà (12g). sắc uống.

3. Chữa rắn độc cắn, nhọt ở vú, viêm phổi:

Thân rễ bảy lá một hoa (4 - 20 g). sắc uống.

4. Chữa hen suyễn, ung thư phổi:

Thân rễ bảy lá một hoa (4 - 20g) phối hợp vói các vị thuốc khác.

5. Chữa lòi dom:

Thân rễ bảy lá một hoa mài với giấm bôi rồi đẩy vào.