Cây tô mộc

Còn có tên là cây gỗ vang, cây vang nhuộm, cây tô phượng( do cây này mọc ở nước Tô Phượng, một nước cổ ở vùng hải đảo Trung Quốc). Tên khoa học Caesalpinia sappan L. Thuộc họ Vang Caesalpiniaceae. Tô mộc (Lignum Caesalpiniae sapparì) là gỗ phơi khô của cây gỗ vang hay cây tô mộc. Vì vị thuốc sản xuất ờ Tô Phượng cho nên có tên (Tô là Tô Phưọng, mộc là gỗ).

A. Mô tả cây

Cây tô mộc là một cây cao 7-10m, thân có gai. Lá kép lông chim, gồm 12 đôi, hay hơn 12 đôi lá chét, hơi hẹp ở phía dưới tròn ở đầu, mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông. Hoa 5 cánh màu vàng mọc thành chùm, nhị hơi lòi ra, nửa dưới chỉ nhị hơi có lông, bầu hoa phủ lông xám. Quả là một giáp dẹt hình trứng ngược dày, dai, cứng, dài từ 7-10cm, rộng từ 3,5-4cm, trong có 3-4 hạt màu nâu

B. Phân bố, thu háí và ché biến

Cây mọc hoang và được trồng ờ nhiều nơi trong nước ta vì gỗ được dùng làm thuốc nhuộm gỗ và làm thuốc với tên tô mộc. Nguời ta dùng gỗ chẻ mỏng phơi khô.

C. Thành phần hoá học

Trong cây tô mộc có tanin, axit galic, chất sappanin C]2H1204, chất brasilin C16H1405 và tinh dầu. Brasilin là một chất có tinh thể màu vàng. Với kiểm cho màu dỏ, khi oxy hoá sẽ cho braseìlin C,.H,.0,. Cấu tạo của chất brasil in và brasil ein gần giống chất hematoxylin và hematein (do hematoxylin oxy hoá) là chất màu lấy ở gỗ cây Hematoxylon campechianum L. cùng họ.

D. Tác dụng dược lý

1.    Phòng đông y thực ngiệm Viện vi trùng Việt Nam (1961) đã ngiên cứu thấy nước sắc tô mộc có tác đụng kháng sinh mạnh đối với vì trùng Staphylococcus 209P (vòng vô khuẩn (1,2cm), Salmonella typhi (0,4cm), Shiga flexneri (0,7cm), Shigella sonnei (0,2), Shigelỉa dysenteria Shiga (1cm), Bacillus subtilis (1cm). Tác dụng kháng sinh này không bị nhiệt, dịch vị và dịch tuỵ tạng phá hủy.

2.    Theo M.Gabor (1951) brasilein có tác đụng kháng hístamin. Nếu tiêm brasilein vào màng bụng chuột bạch trước thì có thể đề phòng hiện tượng thay đổi ở mắt chuột bạch do tiêm dung dịch 1,5% histamin clohidrat.

3.    Theo M. Gabor, B. Horvath, L. Kiss và z. Dirner (1952), brasilin và brasilein đều có tác dụng làm mạnh và kéo dài tác dụng cùa hocmon thượng thận đối với mẫu ruột cô lập của chuột bạch hoặc tử cung cô lập của thỏ và đối với huyết áp của thỏ.

4.    Năm 1952 M. Gabor, I. Szodady và z. Dirner còn báo cáo thí nghiệm trẽn sinh thiết (coupe microscopique) tổ chức thận và nuớc của tổ chức thận thấy brasilin và brasilein có tác dụng ức chế men histidin decacboxylaza.

5.    Tù Tá Hạ và Diêm úng Bổng (1954-1955, 1956, Trung Hoa y học tạp chí) nghiên cứu toàn diện áp dụng dược lý của tô mộc đã đi đến kết luận sau:

Báo cáo thứ nhất

-    Với lượng vừa thích hợp, tô mộc có tác dụng làm tăng sự co bóp của tim ếch cô lập. Áp lực tim lúc đầu càng yếu, tác dụng càng rõ.

-    Nước tô mộc làm cho sự co mạch của huyết quản ếch tăng lên (phương pháp Treudenberg). Nếu bắt đầu dùng nước tô mộc trước rồi mới dùng muối nitrit, thì tác dụng dãn mạch của muối nitrit sẽ không xuất hiện nữa.

-    Nước tô mộc không có ảnh hưởng đổi với hô hấp và huyết áp của chó bị gây mê. Nếu phối hợp với histamin hoặc hocmon thượng thận cũng không thấy tác dụng hiệp đồng.

-    Đối với mẵu ruột thỏ cô lập, nước tô mộc không có tác dụng, nhưng có thể tăng mạnh tác dụng của hocmon thượng thận đối với mẩu ruột.

-    Nước tô mộc hơi có tác dụng ức chế đối với tử cung cô lập của chuột nhất. Nếu phối hợp tô mộc với hocmon thượng thận, tác dụng ức chế càng rõ.

-    Nước tô mộc và hematoxylin không giống nhau. Tựa hồ như không có tác dụng kháng histamin.

Báo cáo thứ hai

- Bôi dầu thông trên bụng thỏ. Nước tô mộc không có tác dụng giảm nhẹ tính chất kích thích của đầu thông.

-    Thí nghiệm trên phế quản của chuột bạch, nước tô mộc không có tác dụng làm giảm mất tác dụng của histamin đã gây co bóp trên phế quản.

-    Tiêm nước tô mộc vào tĩnh mạch của con chó đã gây mê, dung tích của thận không bị ảnh hưởng.

-    Sau khi tiêm 0,1 ml vấc-xin thương hàn vào tĩnh mạch con thỏ đé gây sốt, sau đó tiêm vào màng bụng 5ml dung dịch 20% tô mộc, nhiệt độ không giảm.

-    Tiêm vào bụng chuột nhắt lml dung dịch 100% tô mộc, không làm mất tác dụng cong đuôi do tiêm mocphin vào chuột lmg/10g chuột. Đối với thỏ hầu như có tác dụng đối kháng với tác dụng trấn tĩnh do tiêm dung dịch mocphin vào dưới da (5mg/kg thể trọng).

-    0,2ml dung dịch 20% tô mộc có thể khôi phục sự hoạt động cùa tim ếch cô lập (phương pháp Straub) đã bị đình lại đo tiêm nước sắc 20% vị thuốc chỉ xác.

Báo cáo thứ ba

-    Dùng nước tô mộc cho thỏ, chuột bạch, chuột nhắt uống hoặc tiêm tĩnh mạch hay dưới da hoặc thụt đều gây ngủ, lượng lớn có thể gây mê và có thể chết.

-    Nước tô mộc có tác dụng đối kháng đối với tác dụng hưng phấn trung khu thẩn kinh do stricnin hoặc côcain gây ra.

-    Nước tô mộc có khả năng khôi phục sự hoạt dộng của tim ếch cô lập (phương pháp Straub) đã bị cloralhytdrat hoặc quinĩn clohydrat, pilocacpin, eserin salixylat làm cho chưa hoàn toàn đình chỉ.

-    Tiêm nước sắc iô mộc dưới da hoặc vào bụng con chó có thể gây nôn mửa và đi tả.

E. Công dụng và liêu dùng

Tính vị theo đông y: Vị ngọt, bình, không độc, vào 3 kinh tâm, can và tì. Có tác dụng hành huyết, thông lạc, khứ ứ, chỉ thống, tán phong hòa huyết, chửa đẻ xong ứ trệ, kinh nguyệt bế, ung thũng, bị đánh tổn thương. Không ứ trệ cấm dùng. Nhân dân dùng tô mộc làm thuốc săn da và cầm máu dùng trong các trường hợp tử cung chảy máu, đẻ mà mất máu qúa nhiều, choáng váng, hoa mắi. Còn dùng chữa lỵ ra máu, chảy máu trong ruột, xích bạch đới. Một sô' vùng nhân đãn dùng tô mộc nấu với nước uống thay chè. Phụ nữ có thai không dùng được. Ngàý uống 6 - 12g, dưới dạng thuốc sắc. Nước sắc gỗ vang còn dùng để nhuộm đồ gồ ưước khi đánh vécni.

Đơn thuốc có tô mộc

1.    Bài thuốc chữa kinh nguyệt không dều hoặc đẻ xong đau bụng từng cơn: Tô mộc 10g, huyền hổ sách 6g, sơn tra 10g, hồng hoa 3g, ngũ linh chi 8g, đương quy chân 10g, nước 600ml, sắc còn 200ml. Chia 3 lần uống trong ngày.

2.    Đẻ xong ra huyết nhiéw. Tô mộc 12g, sắc với 200ml nước còn lOOml. Chia 2 lần uống trong ngày.

Có thể bạn quan tâm:

>> Bài thuốc nam hỗ trợ trị bệnh viêm phần phụ

>> Đông y điều trị hiệu quả và phòng tái phát bệnh viêm phần phụ